હિન્દુ ધર્મમાં એકાદશી તિથિને અત્યંત શુભ માનવામાં આવે છે. દરેક મહિનામાં બે એકાદશી હોય છે, જેમાંથી વૈશાખ મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની એકાદશીને વરુથિની એકાદશી કહે છે. “વરુથિની” નો અર્થ “રક્ષક” થાય છે. એટલે કે, આ એકાદશીનું વ્રત વ્યક્તિને જીવનના અવરોધો, પાપો અને મુશ્કેલીઓથી બચાવે છે અને તેને દિવ્ય લોક પ્રાપ્ત કરવામાં મદદ કરે છે.
આ ઉપવાસ ફક્ત આત્મશુદ્ધિનું સાધન નથી, પરંતુ ભગવાન શ્રી હરિના આશીર્વાદ મેળવવાનું એક શક્તિશાળી માધ્યમ પણ છે. આ એકાદશીનું વ્રત રાખનાર વ્યક્તિના બધા પાપોનો નાશ થાય છે અને તે વૈકુંઠ ધામને પ્રાપ્ત કરે છે.
વરુથિની એકાદશી 2025 તારીખ અને મુહૂર્ત
વૈદિક કેલેન્ડર મુજબ, વૈશાખ મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની એકાદશી તિથિ 23 એપ્રિલના રોજ સાંજે 04:43 વાગ્યે શરૂ થશે અને બીજા દિવસે, 24 એપ્રિલના રોજ બપોરે 02:32 વાગ્યે સમાપ્ત થશે. હિન્દુ ધર્મમાં ઉદય તિથિના વિશેષ મહત્વને કારણે, વરુથિની એકાદશી 24 એપ્રિલના રોજ ઉજવવામાં આવશે.
વરુથિની એકાદશીનું પૌરાણિક મહત્વ
પુરાણોમાં એકાદશી વ્રતનું મહત્વ વિગતવાર વર્ણવવામાં આવ્યું છે. એવું કહેવાય છે કે આ વ્રત વ્યક્તિને આ લોકમાં સુખ અને સંપત્તિ અને આગળના લોકમાં મોક્ષ પ્રદાન કરે છે. આ દિવસે ભગવાન વિષ્ણુના વરાહ અવતારની પૂજા કરવામાં આવે છે.
પદ્મ પુરાણમાં ભગવાન કૃષ્ણ અને યુધિષ્ઠિર વચ્ચેની વાતચીતનો ઉલ્લેખ છે. જેમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ યુધિષ્ઠિરને કહે છે, “વરુથિની એકાદશી આ લોક અને પરલોકમાં સૌભાગ્ય આપે છે. વરુથિની એકાદશીનું વ્રત હંમેશા સુખ અને પાપોનું નુકસાન લાવે છે. તે દરેકને આનંદ અને મોક્ષ આપે છે. વરુથિની એકાદશીનું વ્રત કરવાથી માણસને દસ હજાર વર્ષની તપસ્યાનું ફળ મળે છે.”
“વરુથિની એકાદશીની રાત્રે જાગરણ કરીને અને ભગવાન મધુસુદનની ભક્તિમાં ડૂબકી લગાવવાથી, વ્યક્તિ તેના બધા પાપોથી મુક્ત થઈ જાય છે અને પરમ પદ પ્રાપ્ત કરે છે. દરેક વ્યક્તિએ આ પવિત્ર અને પાપનો નાશ કરનારી એકાદશીનું વ્રત રાખવું જોઈએ. આ વ્રતનો મહિમા ફક્ત વાંચવાથી કે સાંભળવાથી પણ પુણ્યનો લાભ મળે છે. નિર્ધારિત વિધિઓ અનુસાર વરુથિની એકાદશીના વિધિઓ કરવાથી, વ્યક્તિ તેના પાપોથી મુક્ત થાય છે અને વૈકુંઠ ધામમાં સ્થાન પ્રાપ્ત કરે છે.”
ઉપવાસની પદ્ધતિ
વરુથિની એકાદશીનું વ્રત દશમીની રાત્રિથી શરૂ થાય છે. આ દિવસે રાત્રે સાત્વિક ભોજન કરવું જોઈએ અને ભગવાનનું સ્મરણ કરવું જોઈએ. એકાદશીના દિવસે સવારે સ્નાન કરો, ઉપવાસનું વ્રત લો અને ભગવાન વિષ્ણુની પૂજા કરો.
પૂજામાં, તુલસીના પાન, પીળા ફૂલો, પંચામૃત અને વિષ્ણુ સહસ્ત્રનામનું પાઠ ખાસ ફળદાયી છે. દિવસભર ઉપવાસ રાખો અને પ્રભુનું સ્મરણ કરો. આખી રાત જાગતા રહેવું અને ભક્તિ ગીતો ગાવા એ ખૂબ જ પુણ્યનું કામ છે. દ્વાદશીના દિવસે બ્રાહ્મણોને ભોજન કરાવીને, કપડાં અને ભોજનનું દાન કરીને ઉપવાસ તોડવો જોઈએ.
દાનનો મહિમા
સનાતન ધર્મમાં, દાનને સૌથી પુણ્યપૂર્ણ કાર્યોમાંનું એક માનવામાં આવે છે. ખાસ કરીને એકાદશીના દિવસે કરવામાં આવેલું દાન શાશ્વત ફળ આપે છે. વરુથિની એકાદશી પર દાન કરવાથી ફક્ત આ જન્મના પાપોથી મુક્તિ મળે છે, પરંતુ આગામી જન્મોમાં પણ શુભ ફળ મળે છે. સનાતન પરંપરાના વિવિધ ગ્રંથોમાં દાનનું મહત્વ વિગતવાર સમજાવવામાં આવ્યું છે. દાનના મહત્વનો ઉલ્લેખ કરતા, મનુસ્મૃતિમાં કહેવામાં આવ્યું છે-
તપઃ પરમ કૃતયુગે ત્રેતાયં જ્ઞાનમુચ્યતે ।
દ્વાપરે यज्ञमेवाहुर्दानमेकं कलौ युगे ॥
એટલે કે સત્યયુગમાં તપ, ત્રેતામાં જ્ઞાન, દ્વાપરયુગમાં યજ્ઞ અને કળિયુગમાં દાન એ મનુષ્યના કલ્યાણનું સાધન છે.
એકાદશી પર કરવામાં આવેલું દાન હજારો વર્ષની તપસ્યા જેટલું ફળદાયી હોય છે. તે આપણી અંદર કરુણા, દયા અને સહાનુભૂતિની લાગણીઓ જગાડે છે, પરંતુ સમાજમાં સંતુલન અને સુમેળનું વાતાવરણ પણ બનાવે છે.
વરુતિની એકાદશી પર આનું દાન કરો
સનાતન પરંપરામાં, અનાજ અને અન્નનું દાન શ્રેષ્ઠ માનવામાં આવે છે. વરુથિની એકાદશી પર, ગરીબ, લાચાર અને અપંગ બાળકોને ભોજન પૂરું પાડવા માટે નારાયણ સેવા સંસ્થાનના સેવા પ્રોજેક્ટમાં સહયોગ કરો.
વરુથિની એકાદશી એ એક એવો પવિત્ર પ્રસંગ છે જ્યારે આપણે સેવા, સંયમ, ભક્તિ અને દાન દ્વારા આપણા જીવનમાં આધ્યાત્મિક પ્રગતિ તરફ આગળ વધી શકીએ છીએ. આ વ્રત આપણને ભગવાન શ્રી હરિ પ્રત્યે ભક્તિ શીખવે છે, પરંતુ આપણી આસપાસના જરૂરિયાતમંદ લોકો પ્રત્યે સંવેદનશીલતા પણ જાગૃત કરે છે.
આ દિવસે, જો આપણે આપણા તન, મન અને ધનથી કોઈપણ ગરીબ, લાચાર, ભૂખ્યા, પીડિત અથવા અપંગ વ્યક્તિની સેવા કરીએ, તો આ આપણા જીવનની સૌથી સાચી સાધના હશે.
ભગવાન હરિનો જય હો!
